بخش اول – اعتیاد چیست؟
بررسی اعتیاد به عنوان عارضهای روانی، اجتماعی و اقتصادی از نقطه نظر علوم پزشکی، روان شناسی و جامعه شناسی و همین طور از دیدگاه های فلسفه، قانون، اخلاق و مذهب شکل می گیرد؛ بدین صورت، از سال ١۹۶۴ میلادی، سازمان بهداشت جهانی استفاده از عبارت "وابستگی دارویی" یا "وابستگی به دارو" را به جای اصطلاح "اعتیاد" توصیه نموده است. اعتیاد نوعی بیماری ست که در آن، بیمار، در اثر ایجاد اختلال در کنترل بر سیستم رفتار- پاداش، رفتاری را متداوماً تکرار می کند که عوارض بدی را به دنبال دارد. بیماری ِ اعتیاد، مدارهای عصبی مربوط به نظام پاداش، انگیزش و حافظه را در مغز دچار اختلال کرده که متعاقباً باعث بروز عوارض بیولوژیکی، فیزیولوژیکی، اجتماعی و روحی در شخص می گردد. کلاً اعتیاد به دو گونه ی جسمی (فیزیکی) و روانی تقسیم می شود. نوع اول، اعتیادی است که در آن فرد مصرف کننده، بعد از دوره مصرف، دچار آزارهای جسمی مانند بدن درد می شود. اعتیاد روانی، وابستگی روحی حاصل از لذت ِ استفاده از ماده ی مخدر می باشد که ترک آن بسیار دشوار و طولانی مدت می باشد. در واقع اعتیاد روانی، عامل لغزش و بازگشت فرد حتی پس از سال ها از ترک است. در کل، به لحاظ مفهومی، اعتیاد یک بیماری اصلی، مزمن و عصبی به حساب می آید که در اثر عواملی ژنتیکی، فیزیولوژیک و اجتماعی رشد و بروز پیدا می کند به طوری که وجه مشخصه ی آن اختلال در کنترل انجام عملی و یا احساس اجبار در انجام یک عمل مشخص، با وجود آگاهی نسبت به عواقب خطرناک آن باشد. وابستگی به مواد مخدر و مشروبات الکلی یا عادات ناهنجار، یک اختلال روان پزشکی و روان شناسی بوده که از یک سو، معنای لغت خوشبختی را در زندگی فرد و خانواده او از بین می برد و از سوی دیگر آسیب های اجتماعی و اقتصادی بی شماری را به همراه دارد. البته عادت های ناهنجار و اعتیادهای رفتاری مستقل از مواد شیمیایی تا همین سال های اخیر هم در طبقه بندیهای رسمی به عنوان اعتیاد محسوب نمی شدند و مدت کوتاهی ست که نمونه هایی مانند اعتیاد به اینترنت، کار و بازیهای کامپیوتری به عنوان شکلی از اعتیاد طبقه بندی شده و مورد توجه قرار می گیرند. اما از بزرگ ترین مشکلات اغلب کشورها در عصر امروز، پدیده سوء مصرف مواد می باشد که به طور مستقیم و غیر مستقیم، کوتاه مدت و بلند مدت، کیفیت زندگی ساکنین آن را تحت الشعاع قرار می دهد. اعتیاد، پاسخ فیزیولوژیک بدن به مصرف مکرر مواد اعتیادآور می باشد که از یک سو باعث تسکین، آرامش موقت و گاهی تحریک و نشاط گذرا در فرد می گردد و از سوی دیگر بعد از اتمام این اثرات، سبب جست و جوی شخص برای یافتن مجدد ماده و وابستگی مداوم به آن می شود. در این حالت مصرف کننده، هم از لحاظ جسمی و هم از نظر روانی، به ماده مخدر وابستگی پیدا می کند و به تدریج مقدار آن را افزایش می دهد. در کل، اعتیاد را می توان به دو گروه مجاز و غیرمجاز تقسیم بندی نمود.
١. اعتیاد مجاز، شامل مصرف مداوم موادی ست که به عنوان دارو شناخته می شوند و به دو صورت طبیعی و مصنوعی می باشند و امکان دارد با تجویز پزشک و یا خودسرانه مورد استفاده قرار گیرند. اعتیاد به موادی مانند تنباکو و سیگار که از نظر روانی باعث ایجاد وابستگی و تداوم مصرف می گردد نیز در ردیف اعتیاد مجاز جای دارد.
۲. وابستگی فرد به مصرف ِ همیشگی مواد مخدر، به گونهای که قوانین کشور یا بین المللی آن را غیر قانونی به حساب می آورد، اعتیاد غیر مجاز نامیده می شود.
منابع این نوشتار محفوظ است.